Η Ιερά Μονή του Οσίου Λουκά βρίσκεται στη δυτική πλαγιά του όρους Ελικώνα, κοντά στην αρχαία Στειρίδα. Το μοναστήρι αποτελεί σπουδαίο βυζαντινό μνημείο. Κατασκευασμένο τον 11ο αιώνα, περιλαμβάνει δύο εκκλησίες: το Ναό της Παναγίας και το Καθολικό.

Από αρχιτεκτονικής άποψης, το μοναστήρι είναι πρότυπο της βυζαντινής τέχνης. Οι περισσότερες πληροφορίες για το μοναστήρι προκύπτουν μέσα από το βίο του Οσίου Λουκά, που γράφτηκε από κάποιον μαθητή του, μερικά χρόνια μετά το θάνατό του. Όσο ακόμη ζούσε ο Όσιος, είχε ξεκινήσει η κατασκευή του ναού της Αγίας Βαρβάρας, ο οποίος τελειοποιήθηκε από τους μαθητές του, μετά το θάνατό του. Επίσης, οι μαθητές του μετέβαλαν το κελί στο οποίο τάφηκε ο Όσιος σε ιερό ευκτήριο. Την ίδια εποχή, οι μαθητές οικοδόμησαν κελιά και ξενώνες. Έτσι, ήδη από τα τέλη του 10ου αιώνα υπήρχε η πρώτη μοναστική κοινότητα.

Σήμερα το ιερό ευκτήριο ταυτίζεται με την Κρύπτη και ο ναός της Αγίας Βαρβάρας με το ναό της Παναγίας. Στα χρόνια της Φρακοκρατίας πέρασε στα χέρια Λατίνων και επανήλθε στα χέρια Ελλήνων μοναχών στην περίοδο της Τουρκοκρατίας. Κατά τη διάρκεια της Επανάστασης, το μοναστήρι λειτούργησε ως ορμητήριο για όλη τη Στερεά Ελλάδα. Αργότερα, κατά διαστήματα ήταν σχεδόν έρημο και στις αρχές του 20ου αιώνα πραγματοποιήθηκαν επισκευές και βελτιώσεις.

Στις ανατολικές πλαγιές του Παρνασσού, κοντά στο χωριό Δαύλεια βρίσκεται η Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου Ιερουσαλήμ ή Γερσαλή. Το μοναστήρι χτίστηκε τον 11ο αιώνα και θεωρείται ότι στους βυζαντινούς χρόνους έμειναν εκεί ασκητές από τους Αγίους Τόπους. Αυτό αιτιολογεί και την ονομασία της Μονής.

Σε μία καταπράσινη πλαγιά, σε υψόμετρο 900 μέτρων, το μοναστήρι ακολουθεί την τυπική βυζαντινή αρχιτεκτονική. Το Καθολικό περιβάλλεται από κτίσματα μεγάλου μεγέθους. Στην πορεία των χρόνων η μονή υπέστη αρκετές καταστροφές και ανακαινίστηκε. Κατά τη διάρκεια της Τουρκοκρατίας λειτούργησε ως φορέας ελληνικής παιδείας για την περιοχή, διαδραματίζοντας σημαντικό ρόλο στη διατήρηση του ελληνικού πολιτισμού.

Σήμερα λειτουργεί ως γυναικείο μοναστήρι. Στη Μονή υπάρχει και ο σπηλαιώδης ναός της Φανερωμένης, που βρίσκεται σε λίγο μεγαλύτερο υψόμετρο και λειτούργησε ως τόπος άσκησης. Υπάρχει επίσης σκευοφυλάκιο με σπουδαία κειμήλια, όπως βυζαντινές εικόνες και έργα μεταλλοτεχνίας. Το μοναστήρι πανηγυρίζει στις 23 Αυγούστου.

Στην ανατολική πλευρά του όρους Ελικώνα, η Ιερά Μονή της Ευαγγελίστριας χτίστηκε το 12ο αιώνα και κρύβει στην ιστορία της την ιστορία της περιοχής. Επί Τουρκοκρατίας η Μονή συνέβαλε στη διατήρηση του ελληνικού πολιτισμού, καθώς εκεί λειτουργούσε κρυφό σχολειό από τους μοναχούς. Μάλιστα, υπάρχει κρύπτη με είσοδο μόνο από το Ιερό. Εκεί φυλάχθηκαν οι θησαυροί της Μονής. Στην περίοδο της βασιλείας του Όθωνα, η Ιερά Μονή Ευαγγελίστριας ήταν μία από αυτές που καταργήθηκαν. Λειτούργησε ξανά από το 1959 ως γυναικείο μοναστήρι. Σήμερα βρίσκονται εκεί περίπου 25 μοναχές που υποδέχονται κάθε επισκέπτη, που ενδιαφέρεται να μάθει την ιστορία της μονής. Πανηγυρίζει στη γιορτή του Ευαγγελισμού στις 25 Μαρτίου, καθώς και σε όλες τις γιορτές της Θεοτόκου.

ΙΕΡΟΣ ΝΑΟΣ ΕΙΣΟΔΙΩΝ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ ΛΙΒΑΔΕΙΑΣ